COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ(CBS)

CBS Nedir? 

Bu yöntem, 1960 lı yıllarda bilgisayar teknolojisinin gelişmeye başlaması ile
gündeme gelerek günümüzde daha yaygın olarak kullanılmıştır. Yeryüzüne ait herhangi
bir özelliğin bilgisayar ortamına aktarılarak gösterilmesi esasına dayanmaktadır.
CBS bilgiyle başlar, bu bilgi yerin fiziki özelliklerine aittir. İki tip CBS bilgisi
bulunmaktadır. Bunlar yeryüzüne ait olan bilgi ile yeryüzüne ait olmayan bilgilerdir.
Yeryüzüne ait bilgi bir noktaya (bir otobüs durağı) ait olabileceği gibi bir çizgiye
(yollar) veya bir bölgeye de (alan) ait olabilir.

Kapsamında insan zaman ve mekân olguları birlikte rol oynamaktadır. Bu sebeple,
Coğrafya Bilimi ve Sosyal Bilgiler ile iç içedir. Genel olarak konusu belirtilen CBS nin
farklı tanımları bulunmaktadır.
DOE (1987) dünyaya bağlı mekânsal verileri elde etmek, depolamak, kontrol etmek,
işlemek, analiz etmek ve görüntülemek için bir sistemdir şeklinde tanımlamıştır.

Parker (1988) mekânsal ve mekansal olmayan veriyi depolayan, analiz eden ve
görüntüleyen bilgi sistemidir.

Dueker (1979) veri tabanı uzayda noktalar, çizgiler ve alanlar olarak tanımlanabilen
mekânsal dağıtılmış nitelikler, aktiviteleri veya olayları içerebilen özel bir bilgi
sistemidir.

Burrough (1986) gerçek dünyada mekânsal veriyi toplamak, depolamak,
istendiğinde elde etmek değiştirmek ve görüntülemek için güçlü bir araç kümesidir.

Devine ve Field (1986) genel bilgileri, harita görüntülenmesine izin veren bir çeşit
idari bilgi sistemi şeklinde tanımlamıştır.

Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Sosyal Bilgiler Derslerinde Kullanılması 

En etkili ve çağdaş öğretim yöntemlerinden biri olan bilgisayar destekli eğitimin,
geleneksel öğretim yöntemlerini bile daha etkili hale getirdiği, öğrenme sürecini ise
daha da hızlandırdığı ortaya çıkarılmıştır.(9) Ayrıca bilgisayar destekli öğretim,
öğrencilere yaşama farklı açılardan bakma olanağı sağladığı gibi, işbirlikçi öğrenme
gibi grupla çalışma etkinliklerinin yapılmasına de büyük katkılar yapmaktadır.
 Günümüz eğitiminde, geleneksel öğretim modellerinin yavaş yavaş terk edilerek,
bunun yerine yapılandırmacı öğretim modelinin benimsenmeye başladığı dikkati
çekmektedir. Bu modelde aslolan öğrencinin bilgiye mümkün olduğunca kendi çabalarıyla
ulaşmasıdır. Bunu da gerek bilgi teknolojilerini gerekse diğer yollara başvurarak
gerçekleştirmesi istenmiştir. Bilgisayar teknolojisi öğrencinin bilgiyi araştırarak
ulaşmasında çok önemli bir yöntemdir. Zaten yeni Sosyal Bilgiler Programında öğrencilere
kazandırılması gereken becerilerin başında, bilgisayar destekli bilgi teknolojilerini
etkili bir şekilde kullanılması gösterilmiştir. Yeni Sosyal Bilgiler programının işaret
ettiği becerileri kazandırmada veya etkili vatandaş yetiştirmede öğrencinin yararlanması
gereken en önemli bilgi teknolojisi, Coğrafi Bilgi Sistemleri teknolojisidir.
Eğitimciler CBS’nin okullarda neden önemli bir eğitim aracı olarak kullanıldığının
bazı gerekçeleri bulunduğunu ileri sürmüşlerdir. Bunlar öğrencilere bilgisayarı
kullanarak akademik yaşamlarında kolaylıklar sağlamak, meslek sahibi olmaları
yolunda önemli imkanlar tanımak, şartları iyi analiz etmelerini sağlayarak değişen
şartlara göre problemlerini çözmede yardımcı olmak şeklindedir.(10)
CBS’nin ilgili derslerde kullanılması konusunda dikkat çekilen bir unsur da eğitime
mutlak faydalar sağladığının belirtilmesinin yanında araç yönünün sık sık dile
getirilmesidir.(11) Coğrafya ve Sosyal Bilgiler müfredatlarına uygulanması sırasında
öğrencilerin ilgilerini bu derslerden çok teknolojiye kaydıracağı bu durumda CBS nin
araç olmaktan çıkıp amaç olacağı kaygısı yaşanmaktadır.(12) olması gereken derslerle
entegrasyonunun iyi yapılması ve bu programın bu dersleri daha etkili öğretmede bir
yöntem olduğunun açıkça ifade edilmesidir. Sonuçta CBS programı amaç olmaktan
ziyade faydalanılması gereken bir araç olarak görülmelidir.
CBS programı, Okullarda günlük veya daha uzun süreli aktiviteler için de
yararlanılabilmektedir. Okulun bulunduğu bölge hakkında bir takım özel bilgiler,
öğrencilere ait adres bilgileri, sınıfları, sağlık kayıtları, sınav sonuçları v.s. gibi kişisel
bilgileri de depolanarak istendiğinde tekrar kullanılabilir.

Neden CBS 

Sınıf içi öğretim sürecinde çağdaş öğretim teknolojilerini kullanan öğretmenlerin
hem dersi daha verimli işledikleri hem de daha az stres yaşadıkları belirlenmiştir. (13)
Klasik yöntemlerle yapılan çalışmaların kapsamı pek fazla geniş değildir. Ancak
CBS yöntemiyle yapılan çalışmaların kapsamı ve kabiliyet alanı çok geniştir. Ayrıca
zamandan ve emekten tasarruf sağlaması, hata payının çok az olması, hata olsa bile
düzeltme imkanı sağlaması tercih edilmesindeki en önemli etmenlerdir. Yapılan
çalışmalar bilgisayar ortamında gerçekleştirildiğinden, bireye teknolojik gelişmeleri
takip etme ve yeni teknolojileri kullanma imkânı da tanımaktadır.

Kerski (2000) nin 1520 lise öğretmenine yönelik olarak yaptığı bir çalışmada CBS
nin öğrenmeye katkı sağlayıp sağlamayacağı şeklinde sorulan soruya öğretmenlerin %
88 i çok büyük katkı sağlayacağına inandıklarını ifade etmişlerdir. % 1.8 i hiçbir katkı
sağlamayacağına inandıklarını % 10 luk bir kısmı ise karasız kaldıkları yönünde
cevaplar vermişlerdir. CBS’yi kullanmasını bilen öğretmenlere bu soruların sorulmuş
olmasının bu sonuçların elde edilmesinde büyük payı olduğu ifade edilmiştir.
Tamamen CBS yazılım ve donanımları geliştirerek eğitimin hizmetine sunan ESRI,
CBS’nin hem liselerde hem de ilköğretimde rahatlıkla kullanılabileceğini ifade
etmektedir. CBS tüm seviyelerde ve derslerde kullanılabilir. Bu çok yönlü ve güçlü
teknoloji öğrenci ve öğretmenlere bilgiyi yeni ve değişik bir yolla araştırma ve analiz
etme imkânı sunar.
ESRI, CBS nin Sosyal Bilgiler derslerinde neden kullanılması gerektiğini şu
sebeplerden dolayı gerekli ve faydalı görmüştür.
1. CBS bilgisayar okuryazarlığını geliştirir.
2. CBS nin etkin bir şekilde kullanılabilmesi için, yazılım bilgisini geliştirir.
3. Harita ve grafik okuryazarlığını geliştirir.
4. Yer şekilleri hakkında bilgi edinmeyi sağlar.
5. Bilgiye nasıl ulaşılacağını gösterir.(www.esri.com)
Bednarz ve diğerleri (1994) CBS ile Coğrafya öğretimi için de temel sayılabilecek
aşağıdaki önemli noktalara dikkat çekmek istemişlerdir.
1. Öğrencilerin son on yıl içinde geliştirilen tüm harita teknolojileri hakkında bilgi
sahibi olmaları gerekmektedir
2. Coğrafya, artık sadece ezberleme yapılarak öğretilemez, coğrafi olayların dağılışı,
analizi ve problem çözme yöntemlerinin kullanılmasını gerekli kılmaktadır.
3. Algılama ve bakış açısı, coğrafi yerler, örüntüler ve dağılımların yorumlanmasında
alternatif yöntemlerin geliştirilmesine ışık tutabilir.
4. Coğrafyanın, günlük yaşamımızda önemli bir uygulama alanı olduğundan haberdar
olunması gerekir.
Ayrıca araştırmalar, ilköğretim 5 ile 12. sınıflarda kullanılan CBS nin öğrencilerin
mekansal veriyi yorumlayabilmelerine ve analiz etmeleri yönünde onları daha başarılı
kıldıklarını ortaya koymuştur.(15)
CBS teknolojisi farklı alanlardaki konuma dayalı karışık sayılabilecek grafik ve
grafik olmayan bilgilerin bilgisayar ortamında toplanması, depolanması, sunulması ve
analiz edilmesini mümkün kılmıştır. Ayrıca birbirinden farklı meslek gruplarının harita
kullanması ve coğrafi verilerle kendi çalışmalarını desteklemesi CBS teknolojisi için
çok geniş bir kullanım alanının ortaya çıkmasına vesile olmuştur.

Sonuç 

Eğitim teknolojisi, eğitim reformunu gerçekleştirecek en önemli araç olarak
kabul edilmektedir. Çalışanlar, bilgi ve becerinin günümüz bilgi çağında onları her
alanda başarılı kılacağını ümit etmektedirler.(16) Eğitim teknolojisinden sağlanan
gelişmeler sadece eğitimle uğraşan bireylere değil, toplumun çeşitli kesiminde ki
insanlara da yararlar sağlayacaktır.
Coğrafi Bilgi Sistemleri teknolojisinin kullanılmaya başlanması eğitimde çığır
açacak bir devrim olarak görülmüştür. 1960 lı yıllarda ABD ve Kanada da
kullanılmaya başlanan CBS, bu ülkeler başta olmak üzere birçok Avrupa ülkesinde
de ilk ve ortaöğretim programlarında yer almaya başlaması daha yenidir. Ülkemizde
hazırlanan yeni Sosyal Bilgiler programında bilgi teknolojilerinin kullanılması
gerektiği belirtilmişse de CBS nin kullanılması gerektiğine yönelik bir ifadeye
rastlanamamaktadır. 2005 yılında hazırlanan Coğrafya programında Coğrafi Bilgi
Sistemleri teknolojisine yer verilmesi gerektiği belirtilmiş ancak henüz derslerde bu
teknolojiden yararlanmaya başlanamamıştır. CBS’ yi kullanabilecek eğitimli
öğretmen sayısının çok az olması, yazılımın pahalı olması, okulların, fiziki
koşulların yetersiz olması, ders süresinin kısa olması, yazılım temelli uygulamaların
yapılmasını sınırlandıran faktörlerdir.
Öncelikle öğretmenlere bu programın nasıl kullanılacağının öğretilmesi
gerekmektedir. Bazı özel şirketlerin ve üniversitelerin düzenlediği kurslar sayesinde
Coğrafya ve Sosyal Bilgiler öğretmenleri programı az da olsa kullanmayı
öğrenebilmektedir. Ancak bunun yeterli olduğunu söylemek mümkün değildir.
Yapılması gereken hizmet içi kurslar düzenlemek ve tüm yurt çapında ki Coğrafya
ve Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin bu kurslara belli aralıklarla katılımını
sağlamaktır.
Ayrıca Sosyal Bilgiler müfredatına da CBS’ yi koymak öğrencilerin çok yönlü
beceri kazanmaları, yaratıcılıklarını geliştirmeleri, yeni araç ve gereç kullanmaları
yönünde önemli bir adım olacaktır.
Bilgisayar teknolojisinden yararlanılarak kullanılan Coğrafi Bilgi Sistemleri
harita yapımı içinde devrim sayılabilecek bir yeniliktir. Bugün askeri alanda başta
olmak üzere, tarım ve orman bakanlığı, meteoroloji, jeodezi ve jeoloji mühendisliği,
tıp, emniyet v.s gibi kurumlara da bilgileri haritalamada her yönüyle büyük
kolaylıklar getirmiştir. Ayrıca CBS sadece Coğrafya ve Sosyal Bilgiler dersinde
değil, Matematik, Kimya, Tarih v.s. gibi derslerde kullanılabilen bir bilgi
teknolojisidir.
CBS teknolojisi hızla gelişmektedir. Görünen o ki teknolojinin sağladığı çeşitli
yararların farkına varan kurumlara yenileri eklenecek ve birçok alanda kullanılmaya
başlanacaktır.